Mój pradziadek Czesław Bednarczyk był postacią nietuzinkową. Co by o nim nie pisać - ciągle będzie mało. W 2016 roku zwróciłem się do Rady Gminy Włoszakowice z propozycją uhonorowania Dziadka, poprzez nadanie jednej z ulic lub skwerowi w Dłużynie nazwy "Czesława Bednarczyka" Z wnioskiem w tej sprawie można się zapoznać na stonach BIP Gminy Włoszakowice. Moja propozycja nie spotkała się jednak z aprobatą członków poprzedniej Rady Gminy Włoszakowice.
W 1962 roku zwrócił się do Czesława Bednarczyka Marian Niedźwiedziński -
kierownik szkoły podstawowej w Krzycku Wielkim z prośbą o podzielenie się swoimi wspomnieniami z okresu sprzed I wojny światowej oraz z lat II Rzeczpospolitej, kiedy to Czesław Bednarczyk zasiadał w Zarządzie Spółdzielni "ROLNIK" w Śmiglu. Sądzę że Dziadek Czesław nie dał się długo prosić i 22 stycznia 1962 roku z zapałem wziął się do pisania listu, którego adresatem był Marian Niedźwiedziński. Muszę przyznać, że Czesław Bednarczyk nie był mistrzem kaligrafii, dlatego też odczytanie jego listu dp kierownika szkoły w Krzycku Wielkim zajęło mi sporo czasu. Kiedy już się z tym uporałem naszła mnie refleksja: Dziadek, który ukończył 4 klasy szkoły powszechnej, przez całe swoje życie parał się kowalstwem, ślusarstwem i pracą na roli wykazał się rozległą wiedzą historyczną na temat przeszłości wsi Dłużyna i całego powiatu kościańskiego. List do Mariana Niedźwiedzińskiego zawiera szczegółowe dane liczbowe dotyczące populacji zamieszkującej powiat kościański w okresie zaborów, dokładne informacje dotyczące ilości i jakości zbiorów zbóż w okresie II Rzeczypospolitej oraz ich cen a nawet skomplikowane stosunki panujące między polskimi i niemieckimi przedsiębiorcami. Nade wszystko Czesław Bednarczyk upodobał sobie temat wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy członkami rady nadzorczej Spółdzielni "Rolnik" w Śmiglu. Sądzę, że jego wspomnienia na ten temat mogłyby być rzetelnym materiałem źródłowym dla badaczy zajmujących się historią Ziemi Śmigielskiej. Autor listu nie ukrywa swoich emocji. Pisząc, przenosi się wspomnieniami do czasu zasiadania w Radzie Nadzorczej spółdzielni "Rolnik" Opisuje podejrzane praktyki stosowane przez władze spółdzielni dla osiągnięcia zysków. Wspomina również o wątku kryminalnym, o którym pisałem w tym miejscu.
 |
| Czesław Bednarczyk przy pracy ok. 1945 r. |
Dzisiaj po 57 latach, które minęły od napisania listu do Mariana Niedźwiedzińskiego postanowiłem przedstawić go w całości. Liczę, że spotka się z zainteresowaniem czytelników bloga, bo to wspaniała pamiątka po moim i naszym Dziadku. W tym miejscu mała uwaga: list przepisałem dokładnie "słowo w słowo". Starałem się celowo nie poprawiać autora. Zależało mi aby oddać wiernie klimat tego listu. Niektóre zdania mogą wydawać się niezrozumiałe lecz to przecież nie ma żadnego znaczenia.
 |
| Pierwsza strona z czterech listu Czesława Bednarczyka do Mariana Niedźwiedzińskiego 1962 r |
Dłużyna, dnia 22 stycznia 1962 roku
Do
kierownika szkoły pana nauczyciela Niedźwiedzińskiego[1] w
Krzycku Wielkim.
Czynię
radość życzeniom zamierzam opisać co i jak się broniono przed zalewem
germanizmu tutejszych okolic w czym także działała Spółdzielnia Rolniczo –
Handlowa „Rolnik” w Śmiglu. Muszę zacząć
od 1825 roku w którem to Dłużyna ma Reces[2]
[...] Tym Recesem nadano chłopom w Dłużynie ziemię i zniesiono pańszczyznę. Tu
znajduję[3]
25ciu obdarzonych ziemią a nikt nie podpisał a robił krzyżyk. W 1842 roku
znajduję już 3 podpisy widocznie że szkół nie było bo jak wynika z Raportu z
lat 1859-1861 cały powiat Kościan miał większość i to znacznie polską i tak:
ewangelickiej 8.904, katolickiej 32.230, żydowskiej 7.037 razem 61 tys po
miastach mieszkało Niemców 5.696 Polaków 5963 na wsi Niemców 7.839, 93.297
Polaków. Tu wychodzi ciekawe zjawisko ze Niemcy [...] z różnym kierunkiem. We
wsi Popowo była majętność ziemska w polskich rękach a wieś niemiecka. W
Boguszynie i Morownicy majątki niemieckie a wieś czysto polska. Ziemian
niewielu już było Polaków jak Machcin, Czacz, Popowo. Te kilka ziemian a
szczególnie duchowieństwo uświadamiało ludność polską zakładając towarzystwa
jak Towarzystwo Robotników Polskich. Kółko rolnicze pierwsze w tych stronach Przemęt
1866 gdzie i rolnicy z Dłużyny i z Grotnik byli członkami. To [...] zakładano
po innych parafiach. Powoli przyszła kolej na Banki Ludowe bo nawet w Przemęcie
istniał Polski Bank Parcelacyjny. Pamiętam jak ten Bank kupił w mojej rodzinnej
wsi[4]
gospodarstwo i rozparcelował z którego rolnicy kupili coś gruntów.
Handel zbożem jak wynika z Raportów
był w rękach prywatnych. Nawet Niemcy nie organizowali go dopiero w końcu 18
wieku organizowano handel spółdzielczy. Nie mogę tu wiele podać terminów gdyż
przez wysiedlenie mnie w 1940 roku straciłem wszystkie dane, które miałem.
Należy przypuszczać że Polacy byli pierwsi, którzy „Rolnik”[5]
założyli bo gdy po I wojnie wstąpiłem jako członek[6]
„Rolnik” był dobrze prosperujący miał dwie kamienice w Rynku w Śmiglu oraz
liczne magazyny a niemiecka unt Verkaufsgennossenschaft[7]
skromny jeden budynek na końcu miasta gdzie biura i magazyny razem się
mieściły. Konkurent był groźny, korzystał z różnych dotacji i pomocy majątków
niemieckich. Nasza spółdzielnia broniąc się zorganizowała Filię w Starym
Bojanowie gdzie już sporo Niemców było lecz okolica dalsza polska. Później i na
Włoszakowice przyszła kolej, a gdy tu zaczęto handlować pośpieszyła się i
niemiecka spółdzielnia robić konkurencje bo tu okolica niemiecka Krzycko, Zbarzewo,
Jezierzyce. Przez tego byli z nimi konkurować [...] Mimo to konkurowała nasza
Spółdzielnia dobrze do roku 1926. W tym roku Walne Zebranie wybrało mnie do
Rady Nadzorczej [„Rolnika”] Pobiłem tu hrabiego z Czacza[8]
jednak gdy się do mnie zwrócono żeby zrezygnować na rzecz hrabiego wiedząc że
jest pomocny i potrzebny w uzyskaniu kredytów itd. – zrezygnowałem. Jednak w
1927 zostałem znowu wybrany z powodu śmierci jednego z członków Rady.
Rok 1926 był słabo urodzajny i zboża
mało. Mam notatki że np. żyto kosztowało 20 zł. Zaczęło drożeć już na początku
1927 płacono 23 zł zaś krótko przed żniwami zł 30. I tu zaczęła się gehenna dla
spółdzielni. Czy nadzieja, że jeszcze będzie droższe [przyp. żyto] czy na złość
kierownik i członek Zarządu bo jemu Rada nie podwyższyła premii a miał 900 zł
miesięcznie i wolne 8 pokojowe mieszkanie magazynowano wszystko tak że gdy 1
lipca jak zwykle przystąpiła Rada do inwentury zastalim wszystkie magazyny
pełne zboża (żyta). Powstało tu pytanie skąd pieniądz był na to w kasie a były
bo [...] okazało się że Zarząd brał gotówkę w
depozyty również było zboże w depozycie i wreszcie sporo weksli grzecznościówek
a to przecież sprzeczne było ze
statutem w dodatku płacono 15% [...] Po żniwach 1927 roku zboże bardzo staniało
gdyż rok był bardzo urodzajny np. ja miałem oryginał Pelbus który mi dał 16,25
centylów z morgi a owies Ligawo[9]
dał przeszło 20 centylów z morgi w ogóle było zboża w bród i taniało że nawet
do 4 zł przyszło. Te zapasy nie zaraz sprzedano i o ile się nie mylę sprzewadano
po 18 zł za centyl do bilansu [...] Centrala po 30 zł. Wprawdzie nie kupiono
tegoż za 30 zł lecz przez to że podano do [...] 30 powstała spora nadwyżka
bilansowa od której Zarząd brał tantiemy i to jest [żenadą ?] 20% II 15% III
5%. Można tu wyrobić obrazek jaki P.P zrobili interes a spółdzielnia przez to
kolosalne straty. W miarę postępującego kryzysu 29 30 31 roku wierzyciele
spółdzielni wiele było niewypłacalnych a w dobrych latach brało się towary na
kredyt i tu znów kwiatek. Majętność Bucz była w rękach niemieckich. Ojciec
Niemiec wydzierżawił synowi swemu ten majątek tenże nabrał towaru na kredyt za
przeszło 55 tys. zł i gdy miał spłacić zwiał do Niemiec a stary[10]
brał znów w swoje ręce i nie myślał żeby to popłacić i mimo długotrwałych
procesów nie można było go zmusić żeby to pokrył [...] Był to cios dotkliwy w
dodatku w 1928 roku miało miejsce że powstała bójka między dyrektorem Banku
Ludowego w Lesznie a żoną
pierwszego członka Zarządu naszej Spółdzielni a odegrało to się w biurze spółdzielni. Jeden posterunkowy
Milicji w Śmiglu którego wezwano został zabity bo stanął w obronie naszego I
członka zarządu. Tu się miarka przebrała zmuszono zawiesić I członka z nami
nikt nie konsultował a członkowie masowo zaczęli ustępować [...] depozyty i
gotówkowe i za zboże które było w depozycie a i grzecznościowe weksle
trzeba było realizować a to tak wpłynęło na Radę Nadzorczą że wszystko
[zadeponowało ?] i tak K [Wureśniak?] z Czacza zmarł. Speichart z Popowa zmarł.
Hrabia Zalewski najpierwszy zastąpił w [...] księży i kupców co była w Radzie
ustąpiła, tak że trzeba było zwołać Walne zebranie żeby powziąć jakąś decyzję.
Przy przebadaniu teraz całą działalność okazało się ze pierwszy członek Zarządu
ma 72 tys zł miesięcznie premii personel spółdzielni prowadzi zarządowi
księgowość bo mieli niby własne samochody które kursowały jako dorożki.
Samochody były kupione z pomocą gotówki Spółdzielni itp. także ja nie mogłem
się zgodzić żeby tu obyło się bez prokuratora. Niestety mego wniosku nie mogłem
przeprowadzić, stałem w mniejszości a ten pan zyskał 2700 zł bo 3 miesiące było
wypowiedzenie. Walne Zebranie uchwaliło 3 krotną dopłatę do [...] obniżając
radę do 9ciu członków, brakujących wybrano innych teraz już samych chłopów bo
do bankructwa nie chciano doprowadzić z uwagi na to że posiadłości to znowu
domy i magazyny podczas kryzysu niewiele by przyniosły. Tak więc zaczelim [...]
Spółdzielnie. Prezesem został p. Kapczyński z Boszkowa który nie ustąpił i mnie
wybrano sekretarzem Rady i tak zostało już aż do rozliczenia się i
zaprowadzenia nas do Włoszakowic gdzie jak Panu wiadomo rozpoczelim w
dziesięciu pracę w Gminnej
Spółdzielni Samopomoc Chłopska w 1945 roku.
Wiele poświęciłem czasu na tą pracę
w Spółdzielni tej i gdy tu w Włoszakowicach nie
działo się tak jak winno być to mnie który tę sprawę już przechodził bardzo
niepokoiło żeby w podobny sposób członków nie narażać. W końcu musze nadmienić ze brak jest
wśród członków cywilnej odwagi i boją się piętnować niedociągnięcia które
niestety często mają miejsce. Nie biorę już teraz udziału w tych rzeczach.
Żywię nadzieję ze teraz jest już inaczej bo w skutek lepszych przygotowań i
większej oświaty powinno wpływać i na ten kierunek że bać się chłop nie
potrzebuje choćby nie wiem jakiego działacza który by chciał coś wmawiać.
Kończąc proszę mi darować że piszę
tak niewyraźnie bo moja stara ręka drży i pismo nie wychodzi tak jak być winno.
Z
spółdzielczym Pozdrowieniem
Bednarczyk
Czesław
[1] Marian Niedźwiedziński był
kierownikiem szkoły podstawowej w Krzycku Wielkim oraz założycielem i wieloletnim kierownikiem
Wiejskiego Teatru Poezji „Kalina” w Krzycku Wielkim. Przybył on do Krzycka
Wielkiego w 1953 r. Po pewnym czasie z jego inicjatywy zorganizowano kółko
recytatorskie, które zaczęło odnosić sukcesy. Zaczęto zastanawiać się nad
zorganizowaniem teatru. Marianowi Niedźwiedzińskiemu udzielił wsparcia
instruktor Domu Kultury w Lesznie Jacek Małecki. Przy jego pomocy powstał w
1961 r. pierwszy program Wiejskiego Teatru Poezji w Krzycku Wielkim pt. „Kalina
czyli obrazki wiejskie”. Stąd też wzięła się nazwa zespołu „Kalina”.
Przygotowywaniem scenariuszy i reżyserią przedstawień zajmowali się: Marian
Niedźwiedziński, Jacek Małecki i Zdzisław Smoluchowski. Członkami teatru byli
zarówno uczniowie, jak i osoby dorosłe. Przygotowywane spektakle oparte były na
wielkopolskim folklorze ludowym. Teatr cieszył się w lokalnym środowisku dużą
popularnością. Osiągał także znaczne sukcesy na wojewódzkich i ogólnopolskich
festiwalach i przeglądach. Przykładowo w 1965 r. „Kalina” zajęła I miejsce w
przeglądzie wojewódzkim, a w 1976 r. zdobyła główną nagrodę na Ogólnopolskich
Prezentacjach Teatrów Dramatycznych w Stalowej
Woli. Marian Niedźwiedziński zmarł w
1984 roku.
[2]
Tu dokument, którym nadano chłopom ziemię
[3]
Czesław Bednarczyk prawdopodobnie miał okazję czytać dokument, którym zniesiono
w Dłużynie pańszczyznę.
[4]
Radomicko
[5]
„Rolnik” Spółdzielnia Rolniczo – Handlowa w Śmiglu
[6]
członek Zarządu „Rolnika”
[7]
Konkurencyjna dla „Rolnika” spółdzielnia założona przez Niemców
[8]
prawdopodobnie chodzi o hrabiego Żółtowskiego właściciela majątku Czacz
[9]
Odmiana zboża
[10]
jego ojciec
